In 2020 hadden we de eer om een grootheid binnen de TCM te interviewen. Joan Duveen is niet alleen een bekend gezicht binnen het Nederlandse landschap als acupuncturist maar is een internationaal gerenommeerd lesgever. Met name vanwege zijn specialisatie in de Hemelse Stammen en Aarde takken. Een onderwerp waar hij overigens via Singing Dragon recent een boek uitbracht: “Applying Stems and Branches Acupuncture in Clinical Practice”. Een vat vol kennis en ervaring waar we in dit interview uit onze 14e editie van het CNYS magazine een klein voorproefje uit krijgen. Wil je meer? Dan raden we zeker zijn boek aan.
INTERVIEW Joan Duveen
Mijn naam is Joan Duveen. Ik beoefen acupunctuur en heb al jarenlang een praktijk. Eigenlijk interesseer ik me in het algemeen voor in beweging ofwel verandering. Bij anderen en bij mezelf. Mentale, emotionele, spirituele ontwik-keling, of welke andere veranderingen zorgen voor ziek worden, gezond worden en blijven? Dat is wat me bezig houdt. Ik wordt er warm van als mensen uiterlijk of innerlijk in beweging komen.
Ik kom uit een gezin waar het heel normaal was om over psychologie, esoterie of alchemie te praten. Ik ben begonnen als fysiotherapeut waarna ik naar een school voor shiatsu ben gegaan. Mijn interesse voor de Chinese geneeskunde was toen al groot. In 1978 publiceerde ik op uitnodiging een boek over Chinese massage voor fysiotherapeuten. Dat was in samenwerking met Jan van Baarle. Dat was voor mij de opstap naar de acupunctuur. Ik wilde graag studeren bij de opleiding Pakua van Dr. J.D. van Buren in Baarn. Hij had echter een wachtlijst en ik kwam er niet zomaar bij. Ik ben toen eerst bij het Nederlandse genootschap voor acupunctuur bij Alphons van de Burgt gaan studeren. Tijdens het laatste jaar van die drie-jarige opleiding kon ik ook mijn eerste jaar bij Dr. J.D. van Buren beginnen. Van de Burgt deed veel Franse acupunctuur en wist enorm veel. Van Buren werkte veel meer vanuit de Chinese filosofie en dat vond ik heel interessant. Hij gaf les samen met zijn partner en andere assistenten en werkte in de praktijk met name ook met hemelse stammen en aardse takken. In Nederland heeft hij, denk ik, rond de 300 mensen opgeleid. Het is best ingewikkelde stof en van Buren was geen makkelijke docent, waardoor veel mensen toen niet de theorie gingen toepassen in de praktijk. Wat hij deed was filosofie praktisch maken. Iedereen kende bv. wel de Hun, Po, Yi, Zhi en Shen maar er waren meestal weinig praktische toepassingen en consequenties.
Men keek toen vooral naar de puntencombinaties, diagnostiek van de acht condities en syndromen-leer. Als je dat combineert dan weet je wat je moet doen. Maar de praktische invulling van de Chinese filosofie blijft daarbij meestal achterwege.
Acupunctuur volgens stammen en takken is daarentegen
gebaseerd op het toepassen van filosofie in de dagelijkse praktijk.
Aan het eind van die opleiding ben ik gevraagd om deel te nemen aan een mastergroup in Engeland aan de opleiding ICOM, waar hij ook les gaf. Het was een grote eer om uitgenodigd te worden voor een master degree in acupunctuur. Na twee jaar les te krijgen en nog twee jaar werken aan een scriptie en daarna examen mocht ik zelf gaan lesgeven. Ik ben daar uiteindelijk 16 jaar lang docent geweest.
Is de opleiding in Engeland hetzelfde gestructureerd als hier in Nederland?
Nee het is een dagopleiding. Men kreeg vier dagen in de week les en het was toen een driejarige opleiding, wat later vier jaar is geworden. De laatste jaren is het veranderd en is er ook een part-time opleiding bijgekomen. Het was dus echt een fulltime HBO opleiding. Dat was en is een groot verschil met Nederland. Ik werd gegrepen door zijn aanpak zowel in die van de stammen en takken als zijn filosofische diagnostiek, de pols- en lichaams-diagnose. Daarnaast mocht ik, voor of na het lesgeven, samen met hem een aantal patiënten doen waardoor ik bijzonder veel kon leren van hem. Al die tijd is hij, tot zijn overleiden in 2003, een mentor geweest voor mij. Het was een heel dierbare relatie.
Daarbij heb je dan zelf 16 jaar lang les gegeven?
Klopt. Wij hadden graag zelf een opleiding gestart in Nederland maar dat kreeg niet zijn toestemming. We mochten daarentegen wel een nascholingsopleiding beginnen en dat was de geboorte van het studiecentrum PaKua. Die stichting hebben we met een aantal mensen uit Nederland opgezet. Dat waren overigens niet alleen acupuncturisten. Het uitgaanspunt was dat de Chinese filosofie en deze authentiek vorm van acupunctuur onder de aandacht kwam van acupuncturisten en aan bekendheid won, of bij anderen die daar interesse in toonden. Ook bij die organisatie heb ik heel lang les gegeven, waarbij Nederlandse en buitenlandse collega’s seminars hebben gevolgd.
Een internationale ontwikkeling, zijn jullie dan ook actief buiten Nederland?
Volgens mij hebben ze onlangs lessen in België gedaan maar de lessen waren tot op heden altijd in Nederland. Via het lesgeven in Engeland kwam ik in contact met mensen uit de hele wereld want ICOM was een internationale opleiding. Er waren mensen uit het Verenigd Koninkrijk, Israël, Zuid-Afrika, Filipijnen, Frankrijk, Duitsland enzovoort. Later zijn Peter van Kervel en ik, onafhankelijk van Pakua, ook les gaan geven in bv Israël en in Noorwegen. Daardoor kwamen we ook steeds meer in contact met collega’s in het buitenland. Op een gegeven moment gingen onze wegen toch enigszins uit elkaar. Peter van Kervel, één van de stichters van het studiecentrum Pakua en een kompaan van het eerste uur, ging les geven in Finland, Rusland, Israel en ik in Engeland, Polen, Israel en Duitsland. Ook van daaruit kwamen steeds meer collega’s naar Nederland toe. Zo is er een hele community ontstaan met mensen die geïnteresseerd zijn in het onderwerp van Chinese filosofie en acupunctuur volgens de hemelse stammen en aardse takken.
Je gaf net aan dat Stammen en takken één van de ingangen is om Chinese filosofie praktisch te maken. Kunt je nog andere voorbeelden noemen, wat is nog een andere ingang?
De vijf elementen (Wuxing) kun je zien als een technisch iets maar feitelijk is het ook heel filosofisch. De vijf spirituele bronnen Hun, Shen, Yi, Po, Zhi, in diagnose en praktijk, zowel lichamelijk als psychologisch. Overigens heeft Giovanni Macioccia daar prachtige boeken over geschreven, over psychologie en over diagnostiek. Trouwens, Giovanni Macciocia was de eerste assistent van van Buren in Engeland. Zijn boeken hebben veel bekendheid gebracht aan het onderwerp.
Minder bekend is de alchemie vanuit de Daoïstische tradtitie. Die komt naast het Confucianisme in de Neijing Su Wen naar voren. In de bekende klassieke werken weet je niet altijd of het nu komt van de Daoïsten, Confucianisten, Legalisten of volgers van Mencius. Maar als je dat ontdekt dan weet je plots waarom dingen daar staan en waarom voor een bepaald punt gekozen wordt. De achtergrond gedachtes kunnen het filosofische praktisch maken. Om te illustreren: Het idee van pathogene / perverse energie komt voort uit een traditie dat de mens in oorsprong niet goed is en beschermd diende te worden, waarbij hij cultureel opgevoed moest worden. Dat is de invloed van het Confucianisme.
De Legalisten waren zelfs nog strenger en vonden dat mensen gestraft moesten worden wanneer ze niet voldeden aan de norm. Confucius, vanuit het idee van opvoeding, kwam daarbij met zijn vijf waardes, the five virtues, die aangaven hoe mensen zich dienden te gedragen. Als we het dan in dat licht over perverse energie hebben, in het Engels “vicious”, dan komt er iets op je af en dat moet je opruimen, je moet het eruit gooien. In het eerste hoofdstuk van de Su Wen wordt er gevraagd: “Hoe komt het dat mensen vroeger 100 of 120 jaar oud werden en dat dat nu niet meer zo is? Het antwoord is een uiteenzetting die neerkomt op eigen verantwoordelijkheid van de mens. Dat was toen een gigantische shift in manier van denken! Mencius was de eerste die rond die tijd zei dat de mens van nature goed is en moet worden ondersteund en gecultiveerd om de vijf waardes van Confucius in hem te helpen ontwikkelen. Die manier van denken in het eerste hoofdstuk zet meteen de toon voor het hele boek.
Praktisch betekent dit dat als mensen ziek zijn je dus niet alleen pathogene of perverse energie eruit moet halen
maar dat je vooral de goede kwaliteit van mensen dient te steunen,
waardoor de mens krachtig genoeg wordt om de pathogene energie er zelf uit te gooien.
Dat is een heel andere aanpak dan de Legalisten, die zeggen: kop er af. De Wuxing en stammen en takken zijn vooral gericht op de eigen kracht van een persoon. Vanuit het ondersteunen van de sterke punten van de persoon wordt de perverse energie bestreden. De vraag ligt steeds voor op welke manier de eigen kracht van iemand is te versterken zo dat het zelfhelend vermogen wordt geactiveerd?
Wat ik je ook hoor zeggen is dat als je de filosofie en de achtergrond kent van het systeem, snap je beter waarom bepaalde keuzes gemaakt worden in dat systeem. In Nederland wordt het hoofdstuk geschiedenis slecht kort aangeraakt in de opleidingen, is dat bij jullie anders?
Dat probeer ik wel ja. Met name de puntenenergetica vind ik heel belangrijk. Acupunctuurpunten hebben Chinese namen en die betekenen wat. Die betekenis heeft o.a. te maken met de filosofische achtergrond. Als je die kent begrijp je veel meer in welke situatie een punt werkt en in welke niet. In onze Westerse cultuur heb je het denken volgens de wet van oorzaak en gevolg. Daar is niks mis mee. In tegendeel, de wetenschap heeft geweldige dingen gedaan.
Het Oosterse oorspronkelijke denken is volgens de wet van analogie.
In Su Wen staat bijvoorbeeld dat de hemel een maan en een zon heeft en meteen daarachter staat dat een mens twee ogen heeft. Dat staat er niet voor niks op die manier. Dat betekent dat één oog meer een zon -yang functie heeft en de ander een meer maan-yin functie. Daar is een verschil van kwaliteit. Het linkeroog is veel meer gerelateerd aan het zonneprincipe, het yange oorspronkelijke van je wezen –sommigen zouden zeggen het karakter.
Terwijl het rechteroog veel meer is wat de mens ermee doet op deze wereld – sommigen zouden zeggen het gedrag. Klachten aan het rechter of linker oog hebben een ander oorsprong en zijn anders van karakter. Het verband tussen de zon en maan met het linker en rechter oog is een voorbeeld van de wet van analogie. Zoals de hemel is, zo is de aarde gemaakt, zo is de mens gemaakt. Dat is de grondgedachte van de Chinese filosofie. Hoe de mens zich gedraagt ten opzichte van hemel en aarde wordt duidelijk in de studie van de filosofie van de stammen en takken als uitvloeisel van deze gedachte.
Dat is een vierjarige opleiding stammen en takken?
In Nederland is die opleiding 12 lesdagen per jaar, twee jaar lang. Dan heb je een basiskennis om ermee te werken, maar dan moet je er wel mee aan de slag. Het is een behoorlijk uitgebreid onderwerp en het kost tijd en inspanning om het te bevatten.
Wat is dat nu precies die stammen en takken?
Als je nu naar China gaat en je vraag aan hen om te vertellen over stammen en takken, dan krijg je het antwoord dat ze dat niet meer doen. Het is oud. Of ze verwijzen naar de open uur punten acupunctuur. Die zegt dat op elk tijdstip een bepaald punt open staat voor bepaalde behandeling. Kort door de bocht, uiteraard is het veel ingewikkelder. Je kunt kijken op dit tijdstip, op deze dag van de maand en in dit jaar welk punt open staat voor behandeling. De methode heet Zi Wu Liu Zhu. En als laatste zeggen ze mogelijk dat je beter naar Europa kunt gaan om deze methode te leren. Door de hele culturele revolutie zijn veel filosofische concepten in China verloren gegaan. De kennis daar omtrent zit nu echt in Europa. Het tijdstip waarop iemand is geboren wordt in de Chinese astrologie, dat BaZi of four pillars of destiny wordt genoemd, bepaald door de hemelse stam en aardse tak van het jaar, de maand, de dag en het uur van geboorte. Dat betekent dat elk moment in tijd te definiëren is door middel van een hemelse stam en een aardse tak. Dat was overigens niet altijd zo. De aardse takken zijn ouder dan de hemelse stammen. Dingen ontwikke-len zich nu éénmaal door de jaren heen en dat ontwikkelt zich nog steeds door. Misschien handig om het aan de hand van een voorbeeld te illustreren: welk jaar ben jij geboren?
1983
Dan heet je hemelse stam Gui en de Grote beweging Vuur. Ook wel “Nier in het Vuur”. Je tak is “Driewarmer”. Je nier energie, voor jou misschien vreemd, is gekoppeld aan het vuur. De nieren en de driewarmer zijn krachtige elementen van je. Maar als je van één kant veel hebt, dan is de andere kant minder. In dit geval is je Milt energie geneigd zwakker te zijn. Dat kun je oplossen door gezond te eten of door Taiji en Qigong te praktiseren, gematigd te leven en dan zul je er geen last van hebben van die in aanleg zwakkere milt energie. Dan blijf je gezond.
Maar ga je daarentegen ongezond eten, bijvoorbeeld veel zoet en andere snelle koolhydraten, dan kun je daar meer last van hebben dan iemand anders. Op dat vlak kan je makkelijker ziek worden als je milt energie niet ondersteund wordt. Een probleem in je milt energie zal echter ook makkelijker te behandelen zijn bij jou dan bv. een probleem in je driewarmer. Stel je krijgt een tenniselleboog, een klacht die vaak gekoppeld is aan de Driewarmer. Dan is die tenniselleboog voor jou veel ernstiger, omdat het je krachtige energie is, dan bij iemand wiens kracht niet in de Driewarmer ligt. Doordat jouw kracht in de Driewarmer ligt is de kwaliteit van de ziekte heel anders. Ik noem deze vorm van acupunctuur liever constitutionele acupunctuur. De sterkere kant daar blijf je van af, die prik je eigenlijk niet. Ik zou bij jou dus niet snel op de nier of driewarmer meridiaan prikken maar eerder op de milt kant. Als jij die tenniselleboog hebt dan kan ik jouw constitutie balanceren om je klacht te behandelen. Komt iemand met een “milt constitutie” dan kan ik wel gewoon die driewarmer punten prikken. Voor jou neem ik echter andere punten. Dat betekent dat verschillende mensen met dezelfde klacht anders behandeld zullen worden. Daarbij gebruiken wij overigens veel minder punten dan in TCM. Kijk ik vind TCM heel goed want het heeft ervoor gezorgd dat het zo wereldwijd verspreid is, geen andere methode had dat kunnen doen.
In constitutionele en filosofische aanpak van acupunctuur probeer je met zo weinig mogelijk naalden zo goed mogelijk te richten.
Daar is een goede pols diagnostiek voor nodig en heel veel kennis van punten maar ook een goede beoordeling van de constitutie. Dus als je vraagt wat is stammen en takken?.. Dan zeg ik in eerste instantie dat je de constitutie, de energie waarmee een persoon geboren is, bekijkt en in tweede instantie kijk je hoe de actuele energetische situatie nu is. Want ook dit moment heeft zijn eigen energetische configuratie, en heeft invloed op ieders constitutie. Als jij geboren bent met een krachtigere driewarmer energie en de milt energie is door omstandigheden heel zwak dan begrijp ik het wel als je je op dit moment vermoeid voelt. Dat betekent ook dat je op sommige momenten best goede suikers kan eten maar dat er andere momenten zijn waarop je dat gewoon niet moet doen. Het betekent ook dat je in de toekomst dient te kijken. Je weet dat iemand met die bepaalde astrologische geboortekaart bepaalde zwaktes en sterktes heeft en dat er in bepaalde jaren gewoon ongunstige invloeden zijn voor die geboortekaart. Hier raak je echt de oorsprong van acupunctuur als preventieve geneeswijze. Heel vroeger ging je naar de plaatselijke wijze, elke drie maanden, je kreeg advies om gezond te blijven, over ademhaling, eten, bewegen en met dat advies mocht je naar huis.
Als je drie maanden lang gezond bleef betaalde je hem en als je ziek werd dan moet hij je gratis behandelen want het advies was onvoldoende geweest. Dat is de oorsprong. Die wijze moest veel weten over je constitutie, je leefwijzen, maar ook over de te verwachte invloeden van de seizoenen daarop. Soms kreeg je dan acupunctuur omdat hij wist dat het een moeilijk jaar zou worden voor jou, dan versterkte hij je en kon je toch die drie maanden goed doorkomen. Het gaat over veel meer begrijpen van hoe de energetiek van de wereld om ons heen ons beïnvloedt. Je kijkt met stammen en takken naar de constitutie maar ook naar het moment van behandelen en de toekomst. Hoe stem je die af en wat kun je verwachten voor de toekomst? Hoe begeleid ik iemand met deze constitutie naar de toekomst. Dat betekent dat je soms een behandeling geeft die minder met het nu te maken heeft maar alles met wat er aan zit te komen.
Jij hebt nier in vuur, vuur is daarbij de grote beweging. Elk seizoen, elk jaar, elke dag en elk uur heeft een grote beweging. Het is een kracht die overheerst. “Groot” in grote beweging betekent dat het alle andere cycli beheerst en dat het belangrijk is. Elke grote beweging gaat samen met een hemelse stam. Samen zorgen deze grote beweging en de hemelse stam voor het ontstaan van de nier energie zoals de meesten die kennen als energie van het water. Nier vuur is heel actief, doorgaan, niet kunnen stoppen, drie / vier verschillende petten op hebben, want je kunt immers heel veel met je energie. Mensen met deze energie zijn vaak bezig zichzelf uit te putten. Als die mensen naar mij toe komen dan ga ik kijken wat de tegenovergestelde energie is, net zoals de balans in de Chinese klok. Zij moeten leren stilstaan, leren te rusten aan het einde van de dag en omkijken naar wat er is gebeurt. Dank uitspreken voor wat er is gebeurt en dan pas slapen, dat is wat rust en kalmte kan brengen. Het toepassen van Chinese filosofie is het kijken naar wat de invloed is van de hemel – de constitutie van de geboortedag en tijd – en daarna onderzoeken wat de invloed is van die constitutie op het niveau van de mens en hoe hij of zij gezond is of gezonder kan worden.
Als iemand bij mij komt met “Nier in het vuur” en zo is uitgeput dan leg ik uit hoe hij of zij tot rust kan komen. Terwijl datzelfde gedrag voor iemand anders met een andere energie misschien net prima is. Zo is de tegenovergestelde energie van Nieren in het vuur Maag in het vuur. Wat doet de maag? Die ontvangt eten, verspreid de smaken en zorgt dat we daarvan energie krijgen. Maar de maag kan ook zeggen: ik wil dit niet, ik spuug het uit. Het is een keuze op dat moment. Als het de maag is gepasseerd wordt het onderdeel van je wezen in de dunne darm. De energie van Maag in het Vuur heeft de neiging om bij mensen met de constitutie Nier in het Vuur zwakker te zijn. Zij kunnen moeilijker dingen weigeren en nee zeggen. Je kijkt naar de constitutie, je kijkt hoe zich dat manifesteert en je voelt op de pols en kijkt via lichaamsdiagnostiek hoe dat uitwerkt . Al die dingen komen erbij. Vanuit dat fenomeen geef je advies en behandeling.
Betekent dit dat er een andere vorm van polsdiagnostiek is binnen deze methode?
Ik denk het ik wel. We kennen de gewone stroming met 28 polsen, die hebben wij ook. Er wordt daarnaast uitgebreid stilgestaan bij de vijf elementen polsen. Daarbij implementeren wij de kwaliteiten van de relatie tussen de grote beweging, de hemelse stammen en de aardse takken en zes divisies. Dat kan anders geïnterpreteerd worden dan wat de meeste mensen kennen. Ik zal een vb. geven. Bij dikke darm energie denken de meesten aan metaal. Maar op de Chinese klok staat die energie in het oosten en is gekoppeld aan de fase hout. De dikke darm heeft dus in de Chinese klok en daarbij de daaraan gekoppelde aardse takken ook een hout kwaliteit. Vervolgens moet je natuurlijk weten hoe een hout kwaliteit voelt in de pols. Als je dat voelt op de dikke darm energie, dan is dat vrij normaal. Zeker bij iemand die deze energie in het geboorteplaatje heeft. Als je dat niet zou voelen zou dat eigenlijk slechter zijn. Dikke darm is de hand yang ming meridiaan, yang ming betekent helder licht, de zon die opkomt in het oosten. Die dikke darm heeft dus niet alleen een metaal kwaliteit zoals we die normaal kennen maar ook een hout kwaliteit. Daarnaast zijn er nog meer verschillen maar dat zou ons te ver leiden. Belangrijk om te weten is dat de constitutie ook hier weer een rol speelt. Wat kan je vinden op de pols bij een persoon die bepaalde sterktes en zwaktes heeft door de constitutionele aanleg? De driewarmer is bv. een energie die je overdag niet zo goed hoort te voelen op de pols. Die begint nl. pas sterker te worden in de avond dus als je die in de middag heel erg voelt, dan klopt er iets niet.
Bij jou (1983) zou dat anders zijn want de driewarmer is je kracht, die wil je dus sterker voelen dan bij anderen. Als ik niet weet dat de driewarmer jouw kracht is kan ik misleid worden om te denken dat die te sterk is. Terwijl dat voor jou helemaal niet zo is. De manier van kijken naar mensen wordt op die manier veel gedifferentieerder, genuanceerder dan de algemene norm. Als ik woede zeg denkt iedereen aan de lever. Dat is wat ons geleerd wordt maar er is ook woede van de dikke darm, die heeft nl. ook die houtkwaliteit. Als iets gestagneerd is in de dikke darm, bv. door schuldgevoelens die de energie doet dalen van de bovenste naar de onderste verwarmer, stagneert de energie daar. Er komt iemand die die schuldgevoelens triggert waardoor die persoon ontploft. Dan denken we allemaal aan de lever energie terwijl het in dit geval om de dikke darm gaat.
Heel interessant hoe je aan de hand van mijn constitutie mijn gedrag verklaard. Dat is pure psychologie waarbij je mijn gedrag beïnvloedt aan de hand van acupunctuur.
Inderdaad. Kijk, als iemand de hele dag voor de computer zit en nekpijn krijgt. Maar die persoon komt bij je binnen en je ziet dat hij alleen maar zijn hoofd heeft hangen en naar de grond kijkt. Dan is die long energie zwak. Je bent alleen op de aarde gericht en niet op de toekomst, misschien alleen op het verleden. Dan kun je wel naar die klacht nekpijn kijken maar het is de hele mens die bij je binnen stapt. Dat stukje moet je ook mee nemen. Dat leren we allemaal wel theoretisch maar er wordt vaak niet onderwezen hoe je die vertaalslag maakt. Je moet energetiek kunnen vertalen naar emotioneel, mentaal en spiritueel niveau en van daaruit diagnosticeren. Dat is denk ik één van de krachten van stammen en takken acupunctuur. Er zijn handvatten om holistisch te werken. Dat is trouwens geen verplichting. Je kunt stammen en takken ook heel technisch toepassen. Dat hangt af van het type behandelaar die jij bent. Ikzelf kijk graag naar de binnenkant want dat is de plek waar mensen kunnen veranderen, waardoor het uiterlijke gedrag vanzelf mee veranderd. Andersom is lastiger, als dat überhaupt mogelijk is. Ik kijk graag vanuit een energetisch zielsniveau, kijken naar wat daar beweegt. De psychologie van de Oosterse energetiek vind ik uitermate fascinerend.
Veel collega’s zijn vanuit westers denken en in de TCM gedachte of Franse formule acupunctuur opgeleid. Het oorzaak en gevolg denken los je met die stijlen niet makkelijk op. Het heeft mij veel moeite en tijd gekost om het analoge denken te omarmen. Als iemand met rugklachten komt ben ik soms nog steeds geneigd om bepaalde punten te prikken omdat je weet dat die gewoon snel werken. Terwijl als je dieper kijkt, naar de hele mens, zie je dat er andere dingen aan ten grondslag liggen. Het vertrouwen groeit als je ziet dat daarop werken net zo snel werkt en ook langer doorwerkt. Als acupuncturist hebben we allemaal de intentie om te willen helpen en mensen te steunen in het verminderen van de klachten. In de loop der jaren heb ik echter ook geleerd om te kijken naar wat er achter en onder de schijnbare oorzaken ligt. Wat zit er achter dat ik niet meteen te horen krijg? Daar kunnen de kennis van stammen en takken, het geboorteplaatje, pols- en lichaamsdiagnostiek heel goed bij helpen Deze leerweg kost nu eenmaal veel tijd terwijl de basisstudie al zo lang geduurd heeft. Maar met geduld komt het er wel, en het is de moeite waard!
Welke 3 tips zou u onze lezers mee geven om gezondheid en welzijn te verbeteren?
- Regelmatig de rust van je ademhaling voelen. Aanwezig zijn in je ademhaling. Dat is buitengewoon belangrijk voor de rust en in-worteling in jezelf.
- Wederzijdse relaties. Als sociale wezens is gezamenlijkheid uiterst belangrijk en gezond. Terwijl slechte relaties ziekmakend kunnen zijn. Door te luisteren naar elkaar en aandacht te besteden, aan de beweging tussen jou en de ander, kan gezamenlijkheid gezondheid bevorderen
- Geluk is de draad van liefde die ons allen verbindt. Als je geluk kent zul je gezond zijn en je medemens trouwens ook.
