Door de Spiegel heen

Over Cultuur en Culturele Identiteit

Yang Sheng en Chinese geneeskunde zijn twee aspecten van de Chinese cultuur.  Al snel kom je tot de ontdekking dat wanneer je Yang sheng en Chinese geneeskunde wil bestuderen je allereerst enkele kern aspecten van de Chinese cultuur moet gaan begrijpen.  Cultuur is een welbekend begrip die we in onze huidige ‘multiculturele’ maatschappij ruimschoots tegen komen.  Maar wat wordt er nu precies bedoelt wanneer we spreken over cultuur?  En hoe heeft dat impact op hoe we onszelf zien als culturele identiteit?  In dit artikel willen we nader ingaan op die vraag en de relatie met culturele identiteit bestuderen.

Welk perspectief nemen we?

De eerste vraag die we dienen te beantwoorden is: wat is cultuur?  Maar van welke cultuur spreken we dan?  Spreken we over Westerse cultuur, Nederlandse cultuur, …?  De manier waarop we cultuur beschrijven is afhankelijk van de lens waar we doorheen kijken om dit concept te bestuderen,  terwijl het terzelfdertijd ook zelf een lens is om naar de wereld te kijken.  Cultuur wordt dus gedefinieerd door het perspectief dat we aannemen maar tegelijk creëert diezelfde cultuur weer dat perspectief.  Hoe groter ons perspectief, hoe groter het gebied wat beschreven wordt.  Als we bv. cultuur bespreken tegenover andere landen zoals Duitsland en België dan spreken we van Nederlandse cultuur, doe je dat nog kleiner dan spreek je bv. over de Haagse cultuur t.o.v. de Amsterdamse cultuur.  Vergelijken we met andere delen van de wereld zoals Aziatische landen als geheel, dan spreken we eerder over Westerse cultuur.  We kunnen dus van een wereldwijd perspectief naar een lokaal perspectief gaan en omgekeerd.  Een andere variabele in de benadering van cultuur is het ‘veld’ waartoe het behoort.  Zo spreken we bv. over bedrijfscultuur, politieke, economische, sociale of sportcultuur, enz…

Wanneer we spreken over cultuur is het dus belangrijk om allereerst de context te bepalen waarbinnen we het begrip cultuur behandelen.  Dat betekent ook dat alvorens we een cultuur kunnen gaan evalueren we ons bewust moeten zijn van andere culturen.  In dit opzicht heb je twee mogelijkheden:Maken we gebruik van een etnocentrische benadering dan handelt men met de eigen cultuur als standaard.  Wanneer we echter ‘cultureel relativisme’ gebruiken dan ziet men de verschillende culturen als gelijkwaardig omdat ze allen een ontwikkeling zijn van het gebied waar ze ontstaan zijn.  Uiteraard kan dit best een uitdaging zijn voor de onderzoeker zeker wanneer de onderzoeker zelf afkomstig is uit een etnocentrische cultuur.  Daarnaast moet er vermeld worden dat in een pluralistische samenleving, er niet één enkele cultuur kan aangeduid worden als zijnde de ware cultuur van die persoon.2  Vanwege oa. het globaliseringsproces en de stijgende aanwezigheid van de media in ons dagelijks leven,  komt de wereld en al haar verschillende culturen steeds dichter in onze woonkamer dan het ooit heeft gedaan.3 Vaak handelen we al vanuit principes die niet afkomstig zijn uit onze eigen cultuur.  Aangezien televisie en films overal ter wereld in grote mate Amerikaans van nature zijn4, is er een grote invloed van die Amerikaanse cultuur in ons dagelijks leven.  Terwijl je aan de andere kant ook kunt zeggen dat de Amerikaanse cultuur een stevige basis heeft in de Europese cultuur vanwege de massale immigratie van Europeanen.  De stijgende populariteit van Oosterse principes en gebruiken in de Westerse wereld verandert ook steeds meer het gezicht van onze cultuur.  Kijk maar hoeveel populaire magazines en boeken onderwerpen behandelen zoals spirituele verlichting, yoga, ayurveda, acupunctuur, enz…  Uit het bovenstaande kunnen we opmaken dat cultuur een breed concept is wat vaak moeilijk af te bakenen is en verschillende benaderingen kent.  Laten we daarom kijken naar enkele definities om ons op weg te helpen.

Definiëren van Cultuur

Doorheen de geschiedenis zijn reeds vele definities van cultuur geformuleerd.  Sommige erg gelijkaardig, anderen nemen duidelijk verschillende benaderingen.  Een belangrijke differentiatie die gemaakt moet worden is die tussen materiële en immateriële cultuur.5  Tot de materiële cultuur behoren zaken zoals architectuur, kunst, literatuur, ea.  De immateriële cultuur behandelt dan weer de normen en waarden van mensen, hoe men denkt en zich gedraagt.  Materiële cultuur is vaak een representatie of een kritiek op de immateriële cultuur.  Uiteindelijk gaat cultuur niet over de objecten zelf maar over waar ze voor staan. 6

Cultuur wordt door Peter Burke7 omschreven als een systeem van gedeelde betekenis, attitudes en waardes, uitgedrukt of belichaamd in voorwerpen,  representaties van de praktijk.  Dit is in overeenstemming met de verdeling die Talcott Parsons8 maakt.  Hij definieert culturele inhoud als kennis, waarden en symbolische uitdrukkingsvormen.  Vinke J.9 beschrijft cultuur op een gelijkaardige manier.  Hij maakt een onderscheid in vier karakteristieke kenmerken.  Deze zijn: culturen zijn geleerd, ze zijn gedeeld (tot op zekere hoogte – denk hierbij aan het bestaan van subculturen en tegenculturen), ze zijn aangepast aan de omstandigheden waarin mensen leven en ze zijn meer gericht op ideeën dan op materiële productie.

Eén concept die moet vermeld worden wanneer we spreken over cultuur is die van de instellingen.  Instellingen zijn door de maatschappij ontwikkeld en een versterkte manier van handelen.10   Een instelling kan omschreven worden als elke structuur of mechanisme van sociale orde en samenwerking, het gedrag sturend van een set van individuen binnen een gegeven gemeenschap.11  Instellingen reguleren dus een aantal universele aspecten van de maatschappij door het bestendigen van gewenste interactie – patronen.  Voorbeelden hiervan zijn het huwelijk, religie, onderwijs, wetgeving en gerechtssysteem, massa media, ea.  Blockmans12 beschrijft de grote invloed die religie heeft gehad op de ontwikkeling van de Westerse cultuur, hoe een machtige instelling als de kerk zo veel aspecten van de maatschappij kan beïnvloeden.  Ook bediscussieert hij de steeds groter wordende invloed van de media op deze ontwikkeling.  Een andere belangrijke speler is het onderwijs.  Deze instellingen zijn erg bepalend voor de manier waarop jongeren zichzelf ontwikkelen en dus ook hoe onze cultuur zich verder ontwikkelt.  Daarnaast speelt wetgeving een invloed daar zij vaak bepaalt welke handelingen wel en niet acceptabel zijn binnen de maatschappij.

Zoals we zien is cultuur een breed concept die geweven zit doorheen alle aspecten van ons leven.  Gevormd door onze omgeving en de instellingen van onze maatschappij,  maar ook beïnvloedt zij weer in een wederkerige relatie de ontwikkeling van diezelfde omgeving en instellingen.  Cultuur gaat over gedrag en moraliteit, betekenis en kennis.  Gereflecteerd in de materiële wereld om ons heen.  En omdat het zo aanwezig is in alle aspecten van ons bestaan speelt zij een cruciale rol in hoe wij onszelf definiëren, onze identiteit.

Culturele identiteit

Identiteit is de vraag “Wie ben ik?”  Vincke J.13 beschrijft identiteit als een mentaal constructie die orde brengt in de veelheid van gevoelens, gegenereerd in de vele sociale relaties die we ondergaan.  Het is dus ook een manier waarop we onszelf waarnemen.  Coolsaet14 heeft een gelijkaardig standpunt.  Hij gebruikt de metafoor van een boot die geankerd ligt aan vier verschillende ligplaatsmasten.  Deze zijn “De wereld waarin we leven”, ons dagelijks leven, de staat en de gemeenschap zelf.  We worden dus beïnvloed door onze directe omgeving, zoals onze ouders, onze opvoeding, werk, woonplaats of de problemen die we ondergaan.  We worden beïnvloed door maatschappelijke factoren zoals politiek, vormen van interactie, kunst maar ook taal en religie.  M.a.w. door het geheel van de wereld waarin we leven, zeker nu de wereld “kleiner en kleiner” wordt en de ontwikkelingen op macro – niveau heel vaak hun weg vinden naar het micro – niveau van de maatschappij.

culturele identiteit afgebeeld door een zangeres van de chinese opera

Zoals we zien zijn er vele aspecten van het leven die onze identiteit beïnvloeden en dus wie we zijn, hoe we ons gedragen, welke ideeën we met ons meedragen en hoe we dus aankijken tegen de wereld om ons heen.  Daarom is het belangrijk om te beseffen dat hoe bewust we ook zijn of proberen te zijn van de invloeden in ons leven en de dingen die ons maken tot wie we zijn, dat er altijd een stuk op onbewust niveau gevormd wordt en dat bepaalde karakteristieke kenmerken die we in ons dragen inherent zijn aan de cultuur en omgeving waarin we leven.  Of we dat nu leuk vinden of niet.  De vaardigheid hierbij is om een transcultureel perspectief te ontwikkelen zodat we eerst en vooral onze eigen identiteit en gedrag kunnen evalueren.

Eénmaal we de gereedschappen hebben ontwikkeld om onszelf te evalueren kunnen we gaan kijken naar alternatieven en proberen onze identiteit opnieuw te creëren zoals wij denken dat hij gevormd zou moeten zijn.  De wereld en onszelf evalueren en dan actief en bewust stappen zetten naar betere persoon en dus een betere wereld.  Om dit te kunnen doen hebben we uiteraard een beeld nodig van wat we denken dat goed en rechtvaardig is, hoe de wereld zou moeten werken.  Uiteraard wordt dit bepaald door de cultuur waarin we leven en de culturen die we ontmoeten.  De sleutel tot verbetering is dus om bewust te beslissen en vorm te geven aan onze cultuur, zoals wij denken dat het zou moeten zijn.  Aangezien dat dit beeld altijd cultureel bepaald is kun je zeggen dat culturele ontwikkeling een circulair patroon is.  De vraag is of we actief willen deelnemen aan dit proces of laten we de rest van de wereld beslissen in welke richting de evolutie van cultuur en de ontwikkeling van de mensheid verder gaat.

Wij bepalen cultuur – Cultuur bepaalt ons

Zoals we gezien hebben in dit artikel is cultuur terug te vinden in elk aspect van ons leven.  Het creëert de lens waardoor we naar de wereld kijken.  Want deze lens bestaat uit de waarden, de kennis, de moraliteit waarmee we de wereld om ons heen beoordelen.  Maar deze lens bepaalt ook mede de toekomstige ontwikkeling van diezelfde cultuur die haar vorm geeft.   Onze ideeën over deze wereld kunnen we terug vinden in de manier waarop we vorm geven aan onze omgeving en sociale structuren waar we doorheen bewegen, de instellingen die we tot leven roepen.  Je vindt het terug in kunst, literatuur en taal.  Al deze aspecten van ons leven beïnvloeden wie we zijn.   Een wederkerige relatie waarin ook wie we zijn richting geeft aan de cultuur die we vormgeven en de omgeving waarin we leven.  De vraag is hier:  scheppen we zelf de wereld om ons heen of laten we de wereld om ons heen bepalen wie wij zijn.  Bewustzijn brengt deze keuze bij jou.  Kennis van je eigen cultuur en die van anderen, jezelf kennen en de geschiedenis die jou en je omgeving tot op dit punt gebracht heeft.  Dat zijn de voorwaarden om richting te geven aan de toekomst waar jij heen wil.

T.V.

1.Vinke J. 2002 – p.48   2. Vinke J. 2002 – p.59   3. Coolsaet R. 2009  4. Blockmans 1998   5. Vincke J. 2002 – p.47   6. Vincke J. 2002 – p. 55   7. Blockmans 1998 – p.8   8. Talcott Parons 1961   9. Vincke J. 2002 – p. 27    10. Vincke J. 2002 – p.27   11. wikipedia.org   12. Blockmans 1998   13. Vincke J. 2002 – p. 111   14. Coolsaet 2009

Bibliografie

– Blockmans, W.P., Cultuur en commercie: Beschouwingen over onze cultuur en haar wetenschappen, NWO/OKW voorjaarslezing, 21 april 1998, Universiteit Leiden.  (Gevonden via www.narcis.nl)
– Cobbenhagen, M.J.H., Techniek en cultuur, 1937, Maandschrift Economie Vol. 2 No 9, p. 427-442 ISSN 00130486 (Gevonden via www.narcis.nl)
Coolsaet R., De Geschiedenis van de wereld van morgen, Uitgeverij van Halewyck, 4e  druk April 2009, ISBN 978 905617 825 3
– Cramer, J.M., Duurzaam ondernemen in een mondiale wereld: laveren tussen cultuur relativisme en cultuur imperialisme, 2005, Universiteit Utrecht. (Gevonden via www.narcis.nl)
– Parsons T., Shills, A.E. & Naegele, K.D., et al.  Theories of Societies.  New York: The Free Press 1961.
Vincke J., Sociologie – een klassieke en hedendaagse benadering, Academia Press, 2002, ISBN 90 382 0402 7

Meer over Chinese Cultuur

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *